ضرورت تدبیر و اقدام برای پیشگیری از مصرف بی رویه ی کاغذ گامی مهم در جهت صرفه جویی اقتصادی و حفاظت از محیط زیست /در حاشیه اعلام شورای عالی فضای مجازی کشور در ارتباط با پیام رسان «بله» به عنوان یکی از سه پیام رسان داخلی برتر برای انجام مکاتبات، ارایه خدمات اداری، تبلیغات و استفاده نهادها و موسسات دولتی، عمومی و غیر دولتی /نگاهی به یادداشت مدیرعامل بانک ملی ایران فرآورده های کاغذی نقش عمده ای در جوامع بشری دارند، تا جایی که یکی از راههای شناخت ملل پیشرفته جهان از نظر پیشرفت علم، فرهنگ ، تکنولوژی، بهداشت و اقتصاد ، مصرف سرانه کاغذ در چنین کشورهایی است.

در حال حاضر کارخانه های متعددی به تولید انواع کاغذ درایران می پردازند. کاغذ چاپ و تحریر و روزنامه با ظرفیت اسمی ۲۰۸ هزار تن در سال توسط شرکتهای کاغذ پارس ، چوب و کاغذ مازندران ، کاغذ غرب و کاربن لس، کاغذهای صنعتی و بسته بندی با ظرفیت ۵۳۰ هزار تن در سال توسط کارخانه های چوکا، کهریزک و کاوه، ایران پاپیروس، چوب و کاغذ مازندران، پارت و فارس کاغذ، اشتهارد تهران و مقواسازان متفرقه و کاغذهای بهداشتی با ظرفیت اسمی ۳۵ هزارتن در سال توسط کارخانه های لطیف، حریر خوزستان و نوظهور تولید می شود. شماری از تولید کنندگان چون چوکا، کهریزک، ایران پاپیروس، کاوه، لطیف و مقواسازان متفرقه به استفاده از کاغذ باطله برای تامین بخشی از مواد اولیه مورد نیاز خود روی آورده اند. با ورود شرکت چوب و کاغذ مازندران به عرصه تولید مقداری از نیاز بازار داخل به کاغذهای روزنامه ، چاپ و تحریر و فلوتینگ تامین شد؛ اما به دلایلی همچون افزایش جمعیت، افزایش ذاتی مصرف سرانه، پائین بودن کیفیت محصولات مذکور مانند قبل ادامه داشته و حتی در پاره ای از موارد افزایش یافته است. در زمینه کاغذهای چاپ و تحریر و صنعتی تولیدات داخلی کافی نیست و باید از خارج کاغذهای مورد نیاز را وارد نمود. برای تولید تعدادی از کاغذهای مذکور نیز از تکنولوژی مخصوصی استفاده می شود که ایران آنرا در اختیار ندارد و در بقیه موارد ظرفیت تولید کارخانجات به اندازه نیاز بازار داخل نیست. تنها تولید کننده داخلی کاغذ روزنامه شرکت چوب و کاغذ مازندران است که بدلیل افزایش مصرف این کاغذ در داخل و دلایلی که ذکر گردید جوابگوی بازار داخل نمی باشد. تولید کاغذ بهداشتی با آغاز کار شرکتهای لطیف و حریر خوزستان افزایش زیادی یافت اما بتدریج با گذشت زمان نیاز داخلی به اینگونه کاغذها افزایش یافت و واردات افزایش پیدا کرد که دلایلی چون رشد بهداشت جامعه، بالا رفتن فرهنگ مردم و کاهش قیمت این نوع کاغذها نسبت به افزایش درآمد سرانه در آن سرانه در آن موثر می باشد.

رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران می گوید: «در حال حاضر سرانه مصرف کاغذ در کشور ۲۲ کیلوگرم بوده در حالیکه متوسط مصرف سرانه جهانی ۵۴ کیلوگرم است.» مثلاً سرانه مصرف کاغذ در آمریکا ۱۵۰ کیلوگرم و کشورهای حوزه اسکاندیناوی ۲۰۰ کیلوگرم است. این به معنا و مفهوم اینکه هر میزان مصرف کاغذ به نسبت سرانه جمعیت بالاتر باشد آن کشور هم شاخص توسعه اقتصادی بهتر و هم از لحاظ فرهنگی وضعیت مناسب تری دارد؛ زیرا کاغذ در دنیا ضمن توسعه اقتصادی به عنوان یک محصول فرهنگی نیز تلقی می شود.

لازم به ذکر است که ایران سالانه ۳۸۰ هزار تن کاغذ تحریر و روزنامه نیاز دارد، در حالی که مجموع ظرفیت ایجادی برای تولید این نوع کاغذ در کشور ۱۸۰ هزار تن در سال است. این به آن معناست که کشور در بخش تامین کاغذ تحریر و روزنامه وابسته به واردات است.

بر اساس گزارش کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران سالانه ۷۰ هزار تن کاغذ روزنامه در کشور نیاز است که از این میزان ۴۰ هزار تن در داخل تولید و بقیه باید از محل واردات تامین شود. علاوه بر این مصرف کاغذ
بسته بندی در کشور ۸۰۰ هزار تن در سال است و برای تولید این نوع کاغذ دومیلیون و ۸۰۰ هزار تن در مملکت ظرفیت سازی شده ولی هم اکنون در عمل ۱.۵ میلیون تن در حال تولید است.

رئیس سندیکای تولید کنندگان مقوا و کاغذ یادآور شد: بسته بندی ابتدایی ترین نیاز هر محصول پیش از عرضه به بازار است چرا که تولیدکنندگان برای شناساندن محصولات خود و البته محافظت از محصول در حین حمل و نقل و نگهداری نیاز مبرمی به این صنعت دارند.

فارغ از مسایل اقتصادی و تجاری کاغذ، باید از ابعاد منابع تولید و محیط زیست و فرآیند تولید کاغذ نیز به مسئله توجه کرد. برای تولید کاغذ درختان زیادی در طبیعت قطع می شوند و بدیهی است که روند افزایش مصرف کاغذ و هدررفت آن آثار منفی زیست محیطی دارد. علاوه بر مصرف چوب درختان، برای تولید هر برگ کاغذ A4 حدود ۱۰ لیتر آب مصرف می شود! در باره ارزش این سرمایه گرانبها می توان گفت که اگر هر ایرانی روزانه فقط یک برگ کاغذ به سطل زباله بیاندازد، روزانه ۸.۵ میلیارد تومان هدررفت فقط در این بخش خواهیم داشت.

متأسفانه در نظام اداری مکاتبات روزانه، اسناد و مدارک، فیش های واریزی در نظام بانکی و غیره، هنوز عمدتاً از کاغذ استفاده می شود که از جمله دلایل آن عدم فراگیر و تثبیت نشدن نظام یا دولت الکترونیک و یا «اتوماسیون اداری» و نیز عدم اصلاح نظام پیچیده اداری و بروکراسی مبتنی بر تبادل بی رویه ی کاغذ است.

در کشورهای پیشرفته تلاش شده تا به دلیل پیشگیری از اتلاف منابع طبیعی یعنی درختان و صرفه جویی اقتصادی و بهینه سازی نظام ارتباطی، استفاده از کاغذ را به حداقل ممکن برسانند. یکی از مهمترین راههای تحقق این رویکرد، استفاده از ظرفیت فناوری دیجیتال و رایانه است که می تواند این هدررفت را کاهش دهد.

«محمدر ضا حسین زاده» مدیرعامل بانک ملی ایران در یادداشتی با عنوان «آیا تا به حال از خود پرسیده‌ایم؛ برای تولید یک برگ کاغذ، چه مقدار هزینه می‌شود؟» ضمن بررسی ابعاد اقتصادی و زیست محیطی مصرف کاغذ و هدر رفت آن در ایران به اتخاذ شیوه هایی برای پیشگیری از هدررفت سرمایه های طبیعی و مالی کشور تأکید می کند و بر این اساس یادآور می شود که شورای عالی فضای مجازی کشور به تازگی پیام رسان «بله» را به عنوان یک اپلیکیشن بومی و یکی از سه پیام رسان داخلی برتر برای انجام مکاتبات، ارایه خدمات اداری، تبلیغات و استفاده نهادها و موسسات دولتی، عمومی و غیر دولتی اعلام کرده است. این اپلیکیشن علاوه بر داشتن قابلیت های معمول همه پیام رسان ها، امکان انجام تراکنش های مالی را نیز دارد که می تواند تا حدود قابل توجهی معضل کمبود کاغذ یا زیان های ناشی از افزایش استفاده از کاغذ را کاهش دهد.

برای ایجاد بستر مناسب برای مکاتبات اداری، تراکنش های بانکی و کاهش مصرف کاغذ باید همه سازمان ها و نهادهای دولتی و بخش خصوصی از امکانات متنوع این اپلیکیشن که توسط بانک ملی ایران توسعه یافته است، و نیز فناوری های جدید در این خصوص بهره ببرند و آن را بستری امن برای فعالیت های روزمره خود و مشتریانشان بدانند. این اقدام مهم نیاز به فرهنگ سازی، توصیه، تشویق و نیز الزام اداری و قانونی از سوی مراجع مافوق دارد.

بدیهی است که تحقق اقتصاد مقاومتی، صرفه جویی در هزینه های جاری کشور، حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و قطع وابستگی به واردات برخی اقلام از خارج نیازی به برنامه ها و اقداماتی مشابه و قابل اجرا دارد که اهتمام و جدیت مسولان و متخصصان مربوطه را طلب می کند.